بخش دوم | رویکردهای محیط زیستی اسلام
به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در بخش نخست این مقاله نویسنده ضمن ارائه تبیینی کلی از موضوع تهدیدات زیست محیطی دیدگاه برخی متفکران اسلامی پیرامون حفاظت از بنیان های زیست محیطی را مورد بررسی قرار داد و در این بخش ادامه بررسی دیدگاه های اسلامی موجود در این عرصه خدمت شما تقدیم می گردد.
2- دکتر سید حسین نصر
وی در مقاله خود با عنوان«اسلام، جهان معاصر اسلامی و بحران محیط زیست»به موانع تحقق و اجرای آموزه‌های اسلام در زمینه محیط زیست طبیعی و راهکارهای عملی جهت برون‌رفت از این موانع اشاره می‌کند. در اینجا به برخی موانع تحقق و اجرای دیدگاه‌های اسلام در زمینه محیط زیست طبیعی از دیدگاه وی می‌پردازیم:
بحران زیست محیطی کنونی، ارتباطی مستقیم با به کارگیری فناوری مدرن و کاربردهای گوناگون علم جدید دارد. اما علوم و فناوری مدرن برای صاحبان خود، قدرت به ارمغان می‌آورند و دلیل اصلی تسلط غرب بر دیگر جوامع از جمله کشورهای اسلامی است.
از همین‌رو، هم دولت‌های اسلامی و هم بسیاری از مسلمانان به دنبال دسترسی به همین فناوری هستند که عواقب ویران‌گر زیست محیطی داشته است. از سویی این فناوری به‌طور دائم در حال تغییر بوده و نیاز است که بی‌وقفه و به‌طور مجدد آن را از غرب و تا حدی از ژاپن وارد کرد. این روند بی‌وقفه، به جوامع مسلمان فرصت نمی‌دهد تا به نوعی تعادل با تکنولوژی عاریتی دست یابند، جنبه‌هایی از آن‌را تا حدی«انسانی»کنند و آثار منفی زیست‌محیطی آن‌را به حد اقل برسانند.
طبقات حاکم در کشورهای مسلمان ظاهرا نه بینش و نه شجاعت و نه اراده ایجاد نظم اقتصادی اسلامی را دارند که در آن، نظر اسلام در زمینه رابطه انسان با محیط طبیعی محور باشد. اینان چون در قطب مصرف‌کننده قرار دارند، حتی از کشورهای کاملا صنعتی نیز تا حدودی آمادگی کمتری برای تلطیف آثار منفی فناوری مدرن دارند.
در دوره کنونی تاریخ بشر، نقشه مسائل عمده اجتماعی و اقتصادی از جمله کاربرد علم و فناوری را غرب طراحی می‌کند. این نقشه، هم عواملی که بحران زیست‌محیطی را تشدید می‌کنند، و هم پیشنهادهایی برای حل بحران را دربرمی‌گیرد.
مسلمانان، همچون تقریبا تمامی غیر غربیان-جز ژاپنی‌ها-چاره‌ای جز پذیرش این واقعیت را ندارند که در بسیاری از مسائل حیاتی، غرب قدرتمند در زمینه تکنولوژی هم زمین بازی و هم قواعد آن‌را تعیین می‌کند. اگر دولت‌ها و جوامع اسلامی بخواهند هم در این بازی شرکت کنند و هم اصول اسلامی مرتبط با آن‌را رعایت و اجرا کنند، چالش بزرگی را پیش روی خود خواهند دید. در صورتی که نخواهند وارد بازی شوند، فشارهای بیرونی آنقدر شدید می‌شود تا آنها را به این بازی وادارد.
بخش عمده‌ای از دانشمندان در کشورهای اسلامی پیرو«علم فاوستی» هستند. آنها به علم اسلامی همچون پیش‌درامدی بر علم مدرن نگاه می‌کنند تا علمی مبتنی بر نگاه قدسی و نه نگاه مادی به طبیعت. پیدا است که چنین نگرشی مانعی عمده بر سر راه اشاعه دیدگاه اسلام درباره طبیعت و گسترش علم مبتنی بر اصول اسلامی است.
نکته بعد، استحاله روحیه آمیخته به طبیعت روستاییان بی‌شماری است که با مهاجرت به شهرها در اثر فقر به تخریب محیط طبیعی شهرها کمک می‌کنند.
تقریبا همه دولت‌ها در جهان اسلام به دنبال اجرای راه حل‌های امتحان‌شده غربی برای مشکلات جهان اسلام هستند. اگرچه تغییراتی اینجا و آنجا صورت گرفته است اما تقلید کورکورانه از غرب در این حوزه در اکثر کشورها تبدیل به هنجار شده است. هم اکنون این دولت‌ها قدرت را در جوامع خود در اختیار دارند و از این قدرت برای مقابله قدرتمندانه با هر نوع حرکتی که آنها را به چالش بکشد، بهره می‌گیرند. از آنجا که پایه راه حل مشکلات زیست‌محیطی در این دولت‌ها الگوهای مختلف غربی است، طبیعتا آنها با هر نوع صدایی که به دنبال راه حل‌هایی اسلامی باشد مقابله می‌کنند؛ مگر آنکه موقعیتی باشد که این راه حل، مطلوب دولت‌های مذکور باشد.
شگفت آنکه، جنبش‌هایی که در دنیای اسلام و اغلب در مخالفت با قوانین موجود سیاسی به دنبال احیای تعالیم اسلامی بوده‌اند، در بیشتر موارد از تعالیم اسلامی درباره محیط زیست غافل بوده‌اند. اگرچه این گروه‌ها بر سر بسیاری از موضوعات به مخالفت با سکولارها و مدرنیست‌ها برخاسته‌اند اما اغلب با همین مدرنیست‌ها در زمینه تقلید کورکورانه از فناوری غربی، بردگی در برابر علم و کاربرد آن، و بی‌تفاوتی نسبت به عواقب به کارگیری فناوری مدرن برای محیط طبیعی و همین‌طور برای روح و ذهن مسلمانان، توافق کامل داشته‌اند. طرفه آنکه، عربستان سعودی که تحت حاکمیت وهابیون است و معمولا«بنیادگرا» نامیده می‌شود، در دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی صحنه وسیع‌ترین انتقال فناوری غربی در تاریخ بوده است. با این وجود، صداهای بسیار بسیار ضعیفی در مقابل عواقب این فناوری بر محیط زیست بلند شد.
سرانجام در بازشماری موانع موجود در جوامع اسلامی در مقابل احیای مجدد تعالیم اسلامی درباره محیط زیست و اجرای آنها در کل جامعه، باید به فقدان آگاهی و آمادگی در علمای مسلمان که محافظان اسلام هستند و مخاطبان بسیاری در همه موضوعات از جمله موضوع بحران زیست محیطی در اکثریت مسلمانان دارند. اشاره کرد. دلایل متعددی برای این امر وجود دارد.
در دو قرن گذشته، اسلام توسط استعمارگران ناخوانده مورد هجمه و از طرف مبلغین مسیحی یا سکولار غربی مورد تهدید جدی بوده است. بیشتر نیروی علمای دینی مسلمان، صرف دفاع از اسلام در برابر این هجمه‌ها و حفظ هویت دینی مردم شده است.
دیگر آنکه، همزمان با اشاعه مدرنیسم در جوامع اسلامی، علما و وظیفه خود را بیش از هر چیز هدایت مردم از هرج و مرج ایجاد شده بین بخش‌های مختلف جامعه اسلامی به سوی راه راست می‌دیدند و نیروی خود را صرف مطالعه عمیق آنچه که در غرب می‌گذشت نمی‌کردند.
دکتر حسین نصر، راهکارهای عملی جهت برون‌رفت از این موانع را این‌گونه پی شمرده است:
قدم اول آنکه، باید رویکرد علمی به واقعیت را مورد انتقاد قرار داد و نشان داد که چرا این نظر مخالف دیدگاه اصیل اسلامی و به صورت کلی دین در معنای واقعی آن است. لذا لازم است که به‌طور کلی فضای ذهنی جهان اسلام را از تمامی خطاهای ناشی از علم‌زدگی، تقلیل‌گرایی (ساده‌انگاری) و ماتریالیسم پاکسازی کنیم.
با برطرف‌سازی موانع از اذهان مسلمانان که باعث شده نتواند جهان سنتی خود را درک کنند، باید درک اسلام از محیط طبیعی و ارتباط بشریت با آن‌را به ساده‌ترین زبان ارائه کرد. به گونه‌ای که همگان آن‌را درک کنند. همچنین باید آن‌را با هنر، ادبیات، فلسفه و وعظهای دینی آمیخت تا بتوان سطوح جامعه را پوشش داد. چیزی که تاکنون به آن کمتر پرداخته شده است.
ضروری است که در تمام سطوح آموزش، دروسی جهت آشنایی دانش‌آموزان و دانشجویان با محیط، با تأکید بر موضوعات مربوط به جنبه‌های زیست‌محیطی ارائه شود. مثلا دانشجویان مهندسی باید بدانند که هر طرح چه تأثیری در محیط زیست به بار خواهد آورد.
این‌گونه آموزش باید در مدارس حوزوی نیز ارائه گردد؛ زیرا طلبه‌های حوزوی در این امر تأثیر به سزایی می‌توانند داشته باشند و در مساجد مردم را به وظایف خود در قبال طبیعت آشنا سازند. به علاوه، فعالیت مشترک عالم مذهبی و رهبر سیاسی، در این زمینه تأثیر عمیق‌تری بر جای خواهد نهاد.
برخی از مؤسسات و نهادها در غرب وجود دارد که در حفظ محیط زیست تأثیرگذار بوده‌اند. می‌توان چنین مؤسسات و نهادهایی نیز در جهان اسلام ایجاد کرد که به‌طور مستقل از حکومت در حفظ محیط زیست فعالیت کنند.
در همه زمینه‌های علوم، برای کارهای برگزیده جوایزی در نظر گرفته می‌شود و افرادی که در هر زمینه، کار خوب انجام می‌دهند مورد تشویق قرار می‌گیرند، به جز محیط زیست که لازم است حکومت‌ها افراد فعال و مبتکر در این زمینه را تشویق کنند./۸۷۶/د۱۰۱/س
پایگاه اینترنتی فقه حکومتی وسائل